In de wet is vastgelegd hoe raadsleden invloed kunnen uitoefenen op de besluitvorming en hoe zij het college van burgemeester en wethouders kunnen controleren. Dat kan met de zogenoemde raadsinstrumenten.

Budgetrecht

Het budgetrecht is de bevoegdheid van de raad om financiële middelen beschikbaar te stellen. Dit is een belangrijk instrument om invloed uit te oefenen. De raad kan bijvoorbeeld sturen, door meer of minder geld aan een bepaald doel toe te wijzen.

Initiatiefrecht

Met het recht van initiatief kan een raadslid zelf een voorstel voor nieuw beleid of voor aanpassing van een verordening indienen.

Recht van amendement

Een raadslid kan tijdens een vergadering met het indienen van een amendement wijzigingen voorstellen op een voorgesteld besluit. Als de meerderheid van de raad dit amendement steunt, wordt het oorspronkelijk voorgestelde raadsbesluit gewijzigd vastgesteld.

Indienen van moties

Een motie is een korte verklaring van een raadslid over een onderwerp, waarmee een oordeel, wens of verzoek wordt uitgesproken. Een motie is aangenomen als de meerderheid van de raad voor de ingediende motie stemt.

Recht van interpellatie

Met het recht van interpellatie kan een raadslid een verzoek indienen om vragen te mogen stellen aan het college over een onderwerp dat niet op de agenda staat. De raad bepaalt vervolgens of de interpellatie wordt toegestaan.

Spoeddebat

Een raadslid kan een spoeddebat aanvragen over een actuele kwestie die niet op de agenda staat.

Vragenrecht

De raad heeft het recht om mondelinge en/of schriftelijke vragen te stellen aan het college.

Inlichtingenplicht van college

Het college moet uit zichzelf en op verzoek van de raad of van een raadslid alle informatie verstrekken die de raad nodig heeft om zijn taak te kunnen uitoefenen.

Recht van onderzoek

Als de meerderheid van de raad het wil, kan de raad onderzoek doen naar het door het college gevoerde beleid.

Rekenkamercommissie

Om het beleid van het college te beoordelen heeft de raad van Nijkerk een rekenkamercommissie(externe link) ingesteld. Deze commissie voert op eigen initiatief onafhankelijk onderzoek uit en biedt de onderzoeksrapporten aan de raad aan om te bespreken. De raad kan de rekenkamercommissie ook vragen om iets te onderzoeken.